Domy kultury, od dawna postrzegane za archaiczne, opustoszały i przestały tętnić życiem. Mogłoby się wydawać, że bezpowrotnie straciły szansę na realizację swoich możliwości, a lokalne społeczności przestały potrzebować wspólnej przestrzeni do nauki i obcowania ze sztuką. A jednak w tym roku w bliskim sąsiedztwie Galerii Mokotów pojawił się ogromny budynek o industrialnym charakterze, w którym będzie realizowana misja nowoczesnego inkubatora kultury, odpowiadającego na współczesne oczekiwania mieszkańców Warszawy.
Mokotowski Dom Kultury Kadr powstał pod koniec lat 70. w ramach społecznej inicjatywy jako Dyskusyjny Klub Filmowy, którego misją było szerzenie kultury na robotniczym Służewcu. Po zmierzchu komunizmu znacząco podupadł, jednak pozostał w świadomości mieszkańców jako miejsce ich filmowych inicjacji i realizowania pasji. Aktualnie, za sprawą włączenia go do programu rewitalizacji Służewca Przemysłowego, powraca na kulturalną mapę Warszawy. Wraz z początkiem października instytucja oficjalnie rozpocznie swoją działalność w nowym budynku przy ulicy Rzymowskiego.
Zmianie siedziby towarzyszy zmiana grupy najbliższych odbiorców – z otoczenia homogenicznych bloków przy pawilonie na ul. Gotarda wchodzi w służewiecką przestrzeń zżytej wspólnoty, zajmującą nieogrodzone budynki mieszkalne, ogródki i place zabaw oraz w zgentryfikowaną okolicę Mordoru. Nowy Kadr, ze względu na swoją tradycję, wciąż wsłuchuje się w oddolne głosy i pozostaje skupiony na lokalnej społeczności, z której udziałem wypracowywać będzie swoją nową formułę funkcjonowania. Przy organizacji nowej struktury tego miejsca głównym celem stało się stworzenie wspólnotowej i swobodnej przestrzeni, w której żywa kultura będzie skutecznie jeszcze bardziej integrować grupę okolicznych mieszkańców i wpływać na ich indywidualny rozwój.
Przygotowanie nowej oferty poprzedzone zostało powołaniem grup eksperckich oraz konsultacjami społecznymi. Kluczowy okazał się również udział pracowników w module szkoleniowym Laboratorium Edukacji Kulturalnej, organizowanym przez Miasto Stołeczne Warszawa dla dzielnicowych domów kultury. Zainicjowanie tego programu nastąpiło w efekcie intensywnego rozwoju dyskusji o ich niewykorzystanym potencjale społecznym. Główna koncepcja Laboratorium oparła się na dogłębnej diagnozie wszystkich warszawskich domów kultury, zsieciowaniu ich i wprowadzaniu długofalowych reform, kształtujących instytucje, które staną się aktywnie współtworzone przez widzów z różnych grup społecznych, docierające do nieuprzywilejowanych, gotowe na realizację projektów międzypokoleniowych, a także otwarte na współpracę z organizacjami pozarządowymi, bibliotekami, szkołami, ludźmi biznesu, animatorami kultury, artystami, grupami nieformalnymi.
Z taką wizją współczesnego domu kultury związał swoją nową filozofię działania Kadr. Zgodnie z wypracowaną w Laboratorium strategią, jako przedsmak tego, co będzie działo się w przyszłości, na miesiąc poprzedzający oficjalne otwarcie, zespół ośrodka przygotował bogaty repertuar wydarzeń – przez cały wrzesień w nowoczesnej sali widowiskowej odbywały się pierwsze seanse filmowe, koncerty i spektakle. Wśród nich znalazły się zarówno występy dobrze znanych i cenionych muzyków, takich jak zespół Pablopavo i Ludziki lub duet Piernikowski/Gołębiewski, jak i niszowych artystów, którzy wystąpili w ramach Festiwalu NÓW, poświęconego polskiej scenie avant-folkowej. Do zaprezentowania swoich projektów zostały zaproszone grupy zajmujące się teatrem tańca i teatrem improwizowanym. Odbyło się kilka seansów głośnych filmowych tytułów („Czerwony Żółw”, „Królewicz Olch”) oraz rozpoczął się codwutygodniowy cykl pokazów filmów krótkometrażowych, połączony z DKF-em, prowadzonym przez Macieja Misztala, dyrektora Lubelskiego Festiwalu Filmowego. Nie zabrakło również propozycji dla najmłodszych, którzy mieli okazję wzięcia udziału w projekcjach filmów dla dzieci, familijnym koncercie Ani Brody lub skierowanym do nich spektaklu Teatru Wydziału Polonistyki UW.
Dzieci oraz seniorzy to dwie typowe grupy widzów w domach kultury. Najtrudniejszą do zagospodarowania publicznością jest młodzież, jednak Kadrowi udaje się przyciągać ją z pobliskiej Galerii Mokotów nie tylko za sprawą zróżnicowanego repertuaru, ale również dzięki regularnym zajęciom artystycznym i sportowym. Część z nich zdążyła wystartować w ostatnim miesiącu, pozostałe grupy czekają na pierwsze spotkania w październiku. W specjalistycznie wyposażonych salach warsztatowych swoje pasje będą mogli rozwijać między innymi tancerze baletowi, stolarze, fotografowie, początkujący twórcy muzyki elektronicznej oraz adepci różnych języków obcych.
Ze względu na lokalne ukierunkowanie Kadru jego ważną część stanowi funkcjonujący przy nim Dom Sąsiedzki Akumulator, czyli Miejsce Aktywności Lokalnej, którego zadaniem jest aktywizacja sąsiedzkiej społeczności. Cała ta przestrzeń została w pełni przeznaczona do bezpłatnego wykorzystania przez mieszkańców w każdym wieku, grupy nieformalne i organizacje pozarządowe. Lokalna społeczność, bazując na swoich zasobach i umiejętnościach, ma wpływ nie tylko na ustalanie programu zajęć i wydarzeń, ale także na wygląd i wyposażenie miejsca. Dom sąsiedzki funkcjonuje na zasadach tolerancji, zaufania, otwartości i wzajemności – każdy może korzystać z jego zasobów, a jednocześnie warto w zamian zaoferować w nim coś od siebie. Aktywizacja sąsiadów opiera się na zachęcaniu ich nie tylko do organizacji integracyjnych spotkań, ale szczególnie do wymiany umiejętności i zainteresowań oraz wzajemnej pomocy. Wykorzystywanie MAL-u jako przestrzeni, w której można rozwijać się równocześnie poprzez dzielenie się swoją wiedzą oraz czerpaniem jej od innych, sprzyja budowaniu więzi, uświadamianiu wzajemnych potrzeb, a także pobudza kreatywność w podejmowaniu kolejnych działań. Dom Sąsiedzki w Kadrze zaprojektowany został funkcjonalnie – znajduje się w nim wygodna przestrzeń do towarzyskich spotkań przy kawie lub planszówkach, ogólnodostępna kuchnia, miejsce do wymiany książek, płyt i filmów, sprzęty umożliwiające przeprowadzenie prezentacji multimedialnych, warsztatów lub wykładów.
Akumulator realizuje również program wolontariatu – zaproszenie do udziału w nim pojawiło się już w sierpniu pod hasłami „Testujemy nowe miejsce” oraz „Otwórz z nami Dom Kultury”. Projekt związany jest z koncepcją budowania MAL-u przy udziale stałej grupy osób, które będą brały czynny udział w życiu Kadru nie tylko w roli odbiorców powstającej oferty, ale także poprzez wniesienie własnego wkładu w kształtowanie domu sąsiedzkiego. Wolontariusze mogą brać udział w warsztatach i szkoleniach dotyczących aktywności lokalnej, spotkaniach i rozmowach, które mają rozpoznawać oczekiwania mieszkańców, współprowadzić lokalne animacje i projektować inne autorskie działania. Mile widziana jest również ich pomoc w obsłudze wydarzeń kulturalnych i promocji instytucji. Jeszcze w trakcie wakacji koordynatorzy i wolontariusze Akumulatora wyruszyli na działania terenowe poza nową siedzibę Kadru, aby na sąsiedzkich podwórkach kilku ulic Służewca (Bokserska, Kłobucka, Modzelewskiego, Niegocińska) zapraszać mieszkańców do wspólnego spędzenia czasu przy lemoniadzie, nauce chodzenia po linie, grze we frisbee i przejażdżkach „Akumulatorem na kółkach”. Informowali przy tym o zbliżającym się otwarciu domu sąsiedzkiego, jego planowanej działalności, a także starali dowiedzieć się, jakie potrzeby względem tego miejsca posiada społeczność sąsiedzka.
Wiedza wyniesiona z tych rozmów stała się dla wolontariuszy inspiracją do zorganizowania żywej wystawy „Do czego służy Dom Sąsiedzki?”, która prezentowała różne funkcje Akumulatora. Dzięki temu osoby odwiedzające Kadrowy MAL w czasie dnia otwartego mogły przez doświadczenie poznać możliwości oferowane przez tę przestrzeń. Wśród interaktywnych „eksponatów” znalazło się wspólne pieczenie muffinek, gra w planszówki, nauka kaligrafii, rysowanie komiksów i muzykowanie przy pianinie. Wzór udzielania pomocy sąsiedzkiej dawali wolontariusze, którzy prowadzili punkt z zapisami na zajęcia w domu kultury, poza tym nie zabrakło też prezentacji indywidualnych form spędzania wolnego czasu, takich jak odpoczynek w wygodnym fotelu z lekturą. Wystawa stała się okazją nie tylko do bliższego poznania możliwości domu sąsiedzkiego, ale również do przedyskutowania z osobami tworzącymi to miejsce pomysłów na własne działania – pojawili się chętni do prowadzenia warsztatów z kuchni etiopskiej, cyklu wykładów o fizyce kwantowej w codziennym życiu, a także udziału w tematycznym maratonie serialu „Twin Peaks” przy wspólnie upieczonym cherry pie i czarnej kawie.
Pomimo że dla większości z osób, które złożyły pierwszą wizytę Akumulatorowi, pojęcie domu sąsiedzkiego było całkowicie obce, jednodniowy projekt wolontariuszy skutecznie pomógł w zrozumieniu, na czym polega działalność takiego miejsca, a także we wzbudzeniu zainteresowania mieszkańców i sprowokowaniu ich do myślenia nad własnymi formami zaangażowania. Pierwsi aktywni sąsiedzi już zaczęli realizować swoje inicjatywy – wystartowały cotygodniowe wieczorne zajęcia z medytacji, odbył się piknik rodzinny oraz spotkanie sąsiedzkie połączone ze wspólnym śpiewaniem z udziałem chóru, spotykającego się w Kadrze, niebawem pojawi się okazja do wspólnej nauki rzeźbienia dyni pod okiem jednej z wolontariuszek. Koordynatorzy Akumulatora wciąż czekają zarówno na swobodne wizyty, jak i propozycje współtworzenia planu działania domu sąsiedzkiego w Kadrze.
Cztery tygodnie wstępnej działalności wskazują na to, że Nowy Kadr z powodzeniem spełnia swoją podwójną funkcję – instytucji kultury i miejsca aktywności lokalnej. Obie sfery działalności przenikają się i wzbudzają zainteresowanie mieszkańców Mokotowa. Ponadto, w Kadrze panuje wyczuwalna bardzo przyjazna i nieskrępowana atmosfera, zachęcająca do kolejnych wizyt i bliższego odkrywania tego ogromnego, nowoczesnego budynku, ożywianego przez zespół ludzi z pasją, którzy z pełnym zaangażowaniem oddają się pracy nad tym miejscem.
***
O domach kultury z Katarzyną Murawską i Przemysławem Sadurą rozmawiał na naszych łamach Maciek Onyszkiewicz.
***
Pozostałe teksty z bieżącego numeru dwutygodnika „Kontakt” można znaleźć tutaj.