fbpx Wesprzyj nas!

magazyn lewicy katolickiej

Co (niektórzy) młodzi sądzą o wolności, solidarności i samorządności

Jeśli głębiej wsłuchać się w głos tysięcy kobiet i mężczyzn, na ulicach można usłyszeć w nim przede wszystkim deklarację solidarności – „Kiedy państwo mnie nie chroni, moje siostry będą bronić”.
Co (niektórzy) młodzi sądzą o wolności, solidarności i samorządności
zdj.: Julek Barański

Dlaczego „młodzi nie chodzą na KOD”? Dlaczego nie ma ich na ulicach? Czy ignorują wartości takie jak wolność i praworządność? Podobne pytania słyszałem wielokrotnie w latach 2015–2019, kiedy trwały intensywne protesty w obronie sądów. Nie będzie chyba nadużyciem stwierdzenie, że były to jedne z najważniejszych pytań, które zadawali protestujący przeciw zmianom wprowadzanym przez PiS w poprzedniej kadencji parlamentu – protestujący głównie z pokolenia „pięćdziesiąt plus”.

Refleksja nad polityczno-społecznym zaangażowaniem „młodych” i podzielanymi przez nich wartościami nieuchronnie zmusza do zmierzenia się z dziedzictwem III RP. Jak pokolenia urodzone po 1989 roku ukształtował potransformacyjny system edukacji? Jakie szanse daje, a jakie bariery stawia państwo na początku ich dorosłego życia? Czy „młodzi” mają i czy mogą mieć realny wpływ na sprawy publiczne?

Zacznijmy od tego, że mityczni „młodzi” nie są jednolitą grupą społeczną. Znajdziemy ich przecież zarówno na Marszu Niepodległości, jak i na paradach równości; tak wśród głosujących na Konfederację, jak i na lewicę. Moje refleksje będą więc w znacznej mierze wynikać z osobistej perspektywy, choć mam nadzieję, że utożsamić się z nimi może przynajmniej część pokolenia, do którego sam należę.

Zapomniany PRL?

Jedną z pierwszych konstatacji, do których doszło pokolenie naszych rodziców i dziadków – budowniczych III RP – było stwierdzenie słabości edukacji historycznej we współczesnej Polsce, zwłaszcza w kontekście historii najnowszej. To właśnie „braki w wiedzy”, niezrozumienie przez „młodych” wartości, które wywalczyło dla nich pokolenie rodziców, miały być powodem ich rzekomej obojętności na sprawy publiczne. W przeładowanych treścią podstawach programowych historia drugiej połowy XX wieku, a więc PRL-u, „Solidarności” i przemian roku 1989, prawie zawsze znajdowała się na końcu cyklu edukacyjnego. W efekcie w szkole często nie wystarczało czasu na jej, nawet pobieżne, omówienie. Tym samym, jak słusznie stwierdza w tekście „Wolność to nie wszystko, ale życie bez wolności jest niczym! Nie ma Wolności bez Samorządności!” Jacek Michałowski (Gazeta Sołecka nr 329/330) – niedawna, a więc teoretycznie „najbliższa” przeszłość jest dla pokolenia urodzonego po 1989 roku równie odległa, co II wojna światowa czy bitwa pod Grunwaldem.

Czy jednak tylko brak odpowiedniej wiedzy sprawia, że odwołania do PRL-u i tradycji demokratycznej opozycji (takie jak chociażby śpiewanie na protestach „Murów” Kaczmarskiego) są dla nas niezrozumiałe lub nieprzekonujące? Czy to właśnie dlatego, że „nie mamy wiedzy” o tym, jak żyło się w Polsce Ludowej, nie doceniamy tego, co oferuje nam III Rzeczpospolita? Postawiłbym tezę, że przynajmniej tak samo istotna jest nieunikniona różnica doświadczeń, a więc i perspektywy. Samo „nauczenie się” o tym, co działo się nad Wisłą czterdzieści lat temu (choć niewątpliwie moglibyśmy, jako pokolenie, wiedzieć o PRL-u więcej!), nie sprawi, że zaczniemy odczuwać rzeczywistość tak, jak ci, którzy czasów realnego socjalizmu doświadczyli na własnej skórze.

Niezależnie od tego, jak dobrze będziemy o niej uczyć, przeszłość będzie dla nas zawsze bardziej odległa od teraźniejszości – a tą, dzięki transformacyjnemu wysiłkowi naszych dziadków i rodziców, jest życie w Unii Europejskiej. Naszym punktem odniesienia jest i będzie Europa „bez granic” (przynajmniej wewnętrznych, bo zewnętrzne, o czym przekonują się szukający bezpieczeństwa uchodźcy, istnieją jak najbardziej realnie). Europa, do której wyjeżdżamy na wakacje, studia czy do pracy. Można więc stwierdzić, że paradoksalnie jeden z największych sukcesów okresu transformacji, jakim niewątpliwie była integracja Polski z zachodnią częścią świata z czasów żelaznej kurtyny, bezpowrotnie „grubą kreską” rozdzielił doświadczenia pokoleń urodzonych przed 1989 rokiem i po nim. „Młodzi” dojrzewają i wchodzą w dorosłość w świecie, w którym ich mobilność (geograficzną i zawodową) ogranicza „jedynie” sytuacja ekonomiczna i społeczna oraz psychologiczne dyspozycje. To poważne ograniczenia, lecz polityczna izolacja i bariery, które były udziałem naszych dziadków i rodziców, brzmią dla nas abstrakcyjnie, jak opowieści z innego świata.

To nie jest kraj dla młodych ludzi

Jakim państwem jest jednak dla nas sama III Rzeczpospolita? W bardzo przekonujący sposób doświadczenie dzisiejszych dwudziesto- i trzydziestolatków opisał Jakub Sawulski w książce „Pokolenie ’89. Młodzi o polskiej transformacji”. Autor nie neguje tego, że w ciągu ostatnich trzydziestu lat Polska doświadczyła bardzo dynamicznego rozwoju gospodarczego. Wskazuje jednak, że wiele kwestii społeczno-ekonomicznych zostało w III RP rozwiązane w taki sposób, że nie jest ona przyjaznym krajem dla młodych ludzi. Wśród najważniejszych czynników, które utrudniają im start, wskazuje na trudności w dostępie do mieszkań i konstrukcję rynku pracy.

Odnosząc się do pierwszej z tych kwestii, wyróżniłbym dwa podstawowe problemy. Po pierwsze, mieszkań w Polsce jest po prostu za mało, po drugie zaś – niezależnie od tego, czy ktoś będzie starał się je kupić, czy wynająć, koszty są bardzo wysokie. W efekcie młodzi długo mieszkają z rodzicami, późno się usamodzielniają, co utrudnia im zakładanie rodziny i w efekcie ma znaczący wpływ między innymi na niską dzietność w naszym kraju.

Jeśli chodzi o rynek pracy, to właśnie na młodych ludzi w największym stopniu wpływ ma jego „wysoka elastyczność”: częściej niż starsi i niż ich rówieśnicy w Europie Zachodniej pracujemy na umowach cywilnoprawnych, bez prawa do urlopu, z niskim poziomem ubezpieczenia, za to z wysokim ryzykiem utraty pracy. Bez etatu trudniej jest nam wziąć kredyt na zakup – i tak niełatwo dostępnego – mieszkania.

Zwykle w tym momencie pojawia się argument, że nasze szanse życiowe są większe, a nasz start w dorosłość łatwiejszy niż w przypadku naszych rodziców. Nie wchodząc w tę dyskusję, chciałbym jedynie zauważyć, że po pierwsze, jak pisałem wyżej, nasz sposób patrzenia na świat jest inny niż u poprzednich pokoleń, a po drugie, niezależnie od tego, czy mamy „łatwiej czy trudniej”, wchodzimy w dorosłość w kontekście „gospodarczego cudu” ostatnich trzydziestu lat. I to właśnie w konfrontacji z tą – w wielu elementach prawdziwą – opowieścią analizujemy, jak owoce owego cudu odnoszą się do naszej codzienności.

Czy młodzi faktycznie nie angażują się w życie publiczne?

Czynniki, które sprawiają, że III RP nie jest państwem przyjaznym dla pokoleń urodzonych po 1989 roku, nie usprawiedliwiałyby jednak młodych, gdyby ich zaangażowanie społeczno-polityczne rzeczywiście było niskie. A przez wiele lat generacja ta rzeczywiście mogła się wydawać mało aktywna. W grupie wiekowej 20–30 lat co wybory notowano niską frekwencję, a jeśli młodzi już głosowali, to często na partie „antysystemowe” – Ruch Palikota w 2011 roku czy Kukiz ’15 pięć lat temu. Można by przewrotnie stwierdzić, że dostosowali się do polityki „ciepłej wody w kranie”. Młodzi nie czuli się specjalnie „upolitycznieni” również dlatego, że nie są najliczniejszym pokoleniem. To nie o nasze głosy toczą się najważniejsze kampanijne batalie.

Jednak brak zaangażowania w partyjne przepychanki nie oznacza braku zaangażowania politycznego. Młodych nie było widać nie dlatego, że się nie angażowaliśmy, ale dlatego, że długo wygodnie było nas nie dostrzegać. Nasze zaangażowanie polityczne podważało i podważa bowiem utrwalony przez ostatnie trzydzieści lat neoliberalny porządek. Walka o prawa lokatorów, tworzenie ruchów miejskich kwestionujących dominujący potransformacyjny model rozwojowy polskich miast, organizowanie oddolnego ruchu studenckiego (Uniwersytet Zaangażowany) mającego na celu budowę bardziej partnerskiej, a mniej skomercjalizowanej uczelni, praca w NGO-sach, tworzenie i rozbudowa oddolnych środowisk i redakcji, takich jak Krytyka Polityczna, Klub Jagielloński czy Kontakt  – to wszystko działo się w ciągu ostatniej dekady i było w dużej mierze domeną dzisiejszych dwudziestokilku- i trzydziestolatków. „Młodzi” starali się „uwierać” w wielu istotnych, konkretnych, ale niekoniecznie partyjnych sprawach. Udawało się to czasem z lepszym (jak w przypadku rozpowszechniania agendy ruchów miejskich), czasem z gorszym (jak w przypadku Uniwersytetu Zaangażowanego) skutkiem, ale wymienione działania wyraźnie łączyły się z wartościami takimi jak solidarność czy samorządność.

Erupcja oczekiwanego buntu

Jednak to dopiero rok 2019, a przede wszystkim 2020 przyniósł oczekiwany przez wielu bunt (przynajmniej części) młodego pokolenia. Trudno nie łączyć tego zjawiska z wchodzeniem w dorosłość kolejnych roczników, niepamiętających innej władzy niż rządy Zjednoczonej Prawicy, która w coraz bardziej apodyktyczny sposób próbuje zmusić nas do konserwatywnego, czy raczej tradycjonalistyczo-nacjonalistycznego, sposobu myślenia o świecie. Przejawem tego pełzającego buntu są masowe wystąpienia młodych na ulicach polskich miast i miasteczek.

Rosnące wykładniczo – zarówno jeśli chodzi o liczbę, jak i o frekwencję – parady równości, w których biorą udział nie tylko osoby LGBT+, trudno traktować inaczej niż jako wyraz solidarności z pozbawioną części podstawowych praw mniejszością. Młodzieżowe Strajki Klimatyczne są wyrazem strachu o przyszłość i realnego zaangażowania publicznego tysięcy młodych ludzi, a przede wszystkim myślenia w kategoriach dobra wspólnego wykraczającego poza własną rodzinę czy narodowość. Wreszcie dużo o „obliczu młodych” mówią jesienne protesty wywołane „wyrokiem”, który wydał „Trybunał Konstytucyjny”. Przez nieprzychylnych komentatorów traktowane są jako wyraz „zdziczenia”, „szargania świętości”, nadmiernej agresji i braku wychowania, o czym świadczyć mają używane na protestach wulgarne hasła. Te ostatnie można jednak interpretować także jako wyraz gniewu spowodowanego próbą odbierania podstawowych praw, a więc atakiem na osobistą wolność. Jeśli zaś głębiej wsłuchać się w głos tysięcy kobiet i mężczyzn, na ulicach można usłyszeć w nim przede wszystkim deklarację solidarności – „Kiedy państwo mnie nie chroni, moje siostry będą bronić”.

***

Co wyniknie z obecnego zaangażowania młodych? I czy można obecny bunt przekształcić w działania konstruktywne (niepolegające jedynie na protestowaniu przeciw działaniom rządu) i polityczne zarazem? Aby to osiągnąć, na pewno warto prowadzić międzypokoleniową rozmowę, także o wartościach – czego przejawem jest Społeczna Inicjatywa 30. Rok Wolności. Wymieniać się doświadczeniami, opowiadać o historii, również biograficznej, ale też starać się wsłuchać w to, gdzie młodzi dziś widzą największe zagrożenia dla wolności i gdzie budują przestrzenie solidarności.

Jeśli zaś chodzi o samorządność, to wydaje mi się, że jej dalszemu rozwojowi najbardziej może posłużyć próba jej odpartyjnienia. Kiedy przekonuję rodziców, by w pierwszej turze wyborów na prezydenta miasta głosowali na kandydatkę ruchów miejskich, i słyszę, że być może ma ona dobry program i jest przygotowana merytorycznie do swojej funkcji, ale my tu mamy do wygrania ważną bitwę w wojnie o Polskę, to zaczynam się zastanawiać: czy faktycznie o takie decyzje przy wyborczej urnie chodziło założycielom polskiego samorządu?

Potrzebujemy Twojego wsparcia
Od ponad 15 lat tworzymy jedyny w Polsce magazyn lewicy katolickiej i budujemy środowisko zaangażowane w walkę z podziałami religijnymi, politycznymi i ideologicznymi. Robimy to tylko dzięki Waszemu wsparciu!
Kościół i lewica się wykluczają?
Nie – w Kontakcie łączymy lewicową wrażliwość z katolicką nauką społeczną.

I używamy plików cookies. Dowiedz się więcej: Polityka prywatności. zamknij ×