Biblia pauperum. Wystawa ilustratorów Magazynu Kontakt
Na wystawie prezentujemy ilustracje wykonane przez grafików stale współpracujących z Magazynem „Kontakt”. Tym razem zamiast publicystycznych tekstów powierzyliśmy im ważne dla katolewicowej wrażliwości fragmenty Biblii. W efekcie powstały rysunki, kolaże i plakaty, które są komentarzami do problemów związanych ze sprawiedliwością społeczną, ubóstwem, obowiązkiem pomocy wykluczonym, otwartością na innych czy ekologią. Niewiele mają one wspólnego z tradycyjnymi ilustracjami, które służyłyby modlitwie albo pouczeniu wiernych. Inspirują do krytycznego oglądu świata, ale też nawołują do zmiany postawy. Tworzą nową wersję biblii pauperum, rozumianej jako syntetyczny i obrazowy zbiór uniwersalnych wskazówek na drodze do tworzenia solidarnego, współodpowiedzialnego społeczeństwa.
Oddajemy w Państwa ręce nie tyle przewodnik po wystawie, ile zbiór fragmentów biblijnych, do których odnosili się graficy. W samych tych tekstach znajduje się klucz do interpretacji przedstawionych obrazów, rzadko kiedy dosłownych czy narracyjnych.
Plakaty Piotra Karskiego ukazują sens przytoczonych fragmentów Ewangelii w bardzo syntetyczny sposób. To proste znaki, które mogą działać jako mnemotechnika, szybkie przypomnienie ważnych treści. Opowieści o mężczyźnie uzdrowionym w szabat odpowiada u Karskiego szlaban unoszony przez balonik, wizualna metafora faryzejskiego prawa, które może zostać uchylone na mocy miłosierdzia. W innym plakacie wielkie oko odsyła do determinacji kobiety szukającej zagubionej (za rogiem) drachmy i – jeśli odczytamy ewangeliczną przypowieść jako metaforę – do determinacji Boga szukającego zagubionego człowieka.
Kuba Mazurkiewicz zilustrował fragmenty Nowego Testamentu, zawierające ostrzeżenie przed nadmiernym bogaceniem się, za pomocą charakterystycznych dla prasy form – infografiki i kolażu. Fragmenty zdjęć z supermarketowymi regałami i śmieciami natychmiast uwspółcześniają znaczenie tekstu. Infografika działa jak instrukcja obsługi dostosowana do umysłowości czytelnika prasy, tyle tylko że nie pokazuje statystyk, lecz pewne prawidła zbawienia, o których mówi Chrystus.
Na podobny zabieg aktualizacji biblijnych treści zdecydowała się Olga Micińska. Punktem wyjścia były dla niej fragmenty Biblii cytowane przez papieża Franciszka w encyklice „Laudato si’”. Swoją serię malarskich prac, które odnoszą się rabunkowej eksploatacji Ziemi, stworzyła w oparciu o współczesne fotografie. Psalmowi wychwalającemu całe stworzenie, biblijnemu wyrazowi zachwytu nad przyrodą towarzyszy ilustracja przetwarzająca prasowe zdjęcie ze szczytu klimatycznego – głowy czterech najważniejszych państw świata, od których zależy kondycja globu. Micińska przekornie przymierza słowa psalmu do ust światowych włodarzy.
Ilustracje Anny Libery są zakorzenione w cytatach dotyczących spraw bytowych oraz otwartości na innych, bez względu na różnice w poglądach czy pochodzenie. Autorka rozwija ich znaczenie, dodając – trochę w formie memu – własne frazy. Na przykład fragment z Księgi Kapłańskiej, nakazujący opiekę nad cudzoziemcami, ilustruje wigilijnym posiłkiem i tekstem: „Jak zwykle mieliśmy wolne miejsce dla nieznajomego przybysza, ale nikt nie przyszedł”, prowokując dalszą refleksję nad naszą pozorną gościnnością.
Teksty biblijne często operują skrajnymi porównaniami, co wykorzystała w ilustracji do fragmentu z Księgi Izajasza Urszula Dubiniec. Para rysunków odpowiada dwóm postawom postu: umęczenia się z głową zwieszoną jak sitowie i postu realizowanego przez działanie na rzecz innych, które przynosi prawdziwe wyzwolenie. Pierwsza, zszarzała twarz, chociaż czytelna, wisi do góry nogami. Druga postać jest rozszczepiona światłem i kolorami. Ponosi trud postu, ale scala się. Dubiniec znalazła wymowną graficzną formę dla fragmentu, który niesie ze sobą olbrzymi ładunek pouczenia. Umyka niebezpieczeństwu moralizatorstwa. Podobnie w ilustracji do Listu świętego Jakuba zaproponowała wizualną metaforę człowieka uczącego się przestrzegać wskazań świętej księgi. Im pilniej słucha, tym staje się wyraźniejszy i nabiera kształtów.
Tradycyjne ilustracje biblijne posługują się często narracyjnymi schematami. Hannie Mazurkiewicz udało się te schematy przekroczyć. W swojej panoramicznej i narysowanej skromną kreską pracy przedstawia znaną sekwencję wydarzeń z życia Marii – od Zwiastowania i wyśpiewania przez nią hymnu Magnificat, zwanego „maryjnym protest songiem”, przez narodzenie Boskiego syna, ucieczkę do Egiptu, aż po śmierć Chrystusa na krzyżu. Sceny z życia Marii umieszcza jednak pomiędzy rozsypanymi obrazami z życia zwykłych kobiet decydujących się na urodzenie dziecka. Para w miłosnym uścisku sąsiaduje ze sceną dialogu Marii i anioła, trudy porodu są przedstawione obok Marii podnoszącej ręce w geście radości nad narodzonym już Synem, a tuż koło matki pchającej wózek na ośle podróżuje matka Chrystusa. Mazurkiewicz sprowadza Marię na ziemię, zwracając uwagę na zmysłowe doświadczenie macierzyństwa, które było także jej udziałem.
Niniejszy tekst stanowi słowo wprowadzające do folderu wystawy.
Na wystawę „Biblia Pauperum” zapraszamy w dniach 15–26 września w godzinach 12–19 do Rotacyjnego Domu Kultury na Jazdowie, ul. Jazdów 3/18.
Wystawa powstała przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Śródmiejskiego Domu Kultury, Fundacji Archeologia Fotografii i Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie.